bijzondere openstelling: zondag 16 september 2012, 16-20 uur – in het kader van 24 uur cultuur

“[…] dann hebt er ab und
völlig losgelöst
von der Erde
schwebt das Raumschiff
völlig schwerelos […]”
(uit: Peter Schilling, Major Tom, 1983)

Joris Kuipers, Völlig losgelöst

Joris Kuipers (1977) werd opgeleid als schilder: na een bachelor-studie in Arnhem sloot hij in 2003 een masterstudie af aan het Frank Mohr Instituut in Groningen. Voor wie op basis daarvan traditionele fijnschilderkunst zou verwachten, heeft Joris Kuipers een verrassing in petto.

De laatste jaren is in zijn werk van de ingetogen schilderkunst enkel de kleur overgebleven, en die dan meestal in felle tinten en grote overdaad. Vaak gebruikt Kuipers het penseel enkel nog om de verf – en daarmee de kleur – direct te spetteren op het oppervlak, zo hij die al niet met andere instrumenten bewerkt door pigmenten direct uit de tube of flacon te laten druppelen, dan wel gebruik te maken van plantenspuiten of vernevelaars. Kuipers is daarin niet langer volgeling van fijnschilders; hij lijkt met deze werkwijze eerder in het voetspoor te treden van Jackson Jack-the-Dripper Pollock en andere expressionisten toen en nu – al dan niet abstract. Kuipers’ kleurwerelden zijn opgebouwd uit honderden, nee duizenden afzonderlijke stipjes en vlekjes puur pigment, die pas op enige afstand samensmelten tot kleurige wolken – een eigentijdse vorm van pointillisme…

Nóg een grote stap deed Kuipers door met zijn werk het traditioneel platte, ‘hele’ vlak van het schilderij en de tekening te verlaten en zijn schilderen de drie dimensies van de ruimte te laten instromen. Wég met, en weg ván de nauwe kaders van spieraam en tekenblok. Weg ook met enkel linnen en papier als drager: Kuipers experimenteert met kneedbare dragers als papier-maché, klei en porselein, en met foam materiaal dat hij verwarmt en in vorm zet. Hiermee componeert hij samengestelde beeldvlakken, die niet langer plat zijn maar in drie dimensies gekromd, en die zich voor en achter en naast elkaar, boven elkaar en onder elkaar verdringen. Soms tilt Kuipers die vlakken als het ware óp van de wand, waardoor reliëfachtige composities ontstaan; soms ook dwarrelen ze vanaf de wand naar beneden en naar voren, waardoor ze de ruimte in stromen, naar je toe. De laatste tijd experimenteert Kuipers ook met dergelijke constructies die zich volledig van de wand lijken los te zingen en vrij in de ruimte hangen. Of liever: daarin lijken te zweven, schijnbaar gewichtloos, schijnbaar zonder orde of systeem. In werkelijkheid geldt ook hier natuurlijk de zwaartekracht en zijn alle vormen zorgvuldig uitgekiend ten opzichte van elkaar bevestigd en vastgemaakt; maar dat is de wereld ‘achter de schermen’…
Door hun materialiteit ogen Kuipers’ constructies vaak niet alleen uitgesproken lichtgewicht en fragiel als libellenvleugels. Kleuren en vlakken lijken te wervelen, vormen een dazzling display: ze onttrekken zich in hun gefragmenteerdheid en extreme driedimensionaliteit aan enig houvast voor het oog. Vaak weet je letterlijk niet, waar je kijken moet, waar je kunt focussen, waar het ‘scherp’ wordt.

Nee, geen Hollandse ingetogenheid bij Kuipers: zijn wereld is die van de visuele illusie en de exuberantie. Nederlanders kunnen daar over het algemeen niet goed tegen – al heel gauw valt dan het oordeel “Barokke pracht & praal”, en dat is dan meestal niet als compliment bedoeld…
Overigens sluit Kuipers’ beeldtaal eerder aan bij het Rococo van 18^e eeuwse architectuur – waar Hans en Ina het liefst met een wijde boog van afgrijzen omheen lopen… De makers van zulke kerken en paleizen streefden naar wat ze noemden un bel composto: een mooi ding dat samengesteld was, waarin architectuur, beeldhouwkunst en schilderkunst samenvloeiden, en liefst ook nog samen met muziek en geuren, teksten en rituelen een geheel opleverden dat letterlijk moest overdonderen – to swipe you off your feet.
De opera, de musical en de film zijn in die zin kinderen van het Rococo. Je moet in zulke situaties niet zozeer proberen, de dingen te begrijpen – eerder ze te ondergaan, te ervaren… Het Rococo is zo een vroege vorm van wat tegenwoordig de experience economy heet: schakel je ratio uit en je zintuigen aan (bijna had ik geschreven je emoties – maar dá’s iets heel anders!). Le-vens-ge-vaar-lijk als dat ook zou kunnen zijn (propaganda en commercie maken er ook dankbaar gebruik van…): in ‘goede handen’ (maar wat is ‘goed’, wát en wíe is betrouwbaar?) kun je in het ‘ondergaan’, in het ‘ervaren’ tot inzichten komen die via de ratio niet of nauwelijks grijpbaar en bereikbaar zijn.

Laten we er voorlopig van uitgaan, dat we bij Kuipers in goede handen zijn, dat hij niet erop uit is, ons te manipuleren, en zelfs niet ons louter te overdonderen met loze gebaren – te bedonderen. Wat heeft hij ons te zeggen?

“I dissect the body layer by layer. This fragmentation done, the body or bodies are rearranged in an irrational way so their emotional meaning can be shown.” (Joris Kuipers, 2012)

Kuipers’ thematiek is die van het lichaam en van het lijfelijke en lichamelijke. Daarin sluit hij wél weer aan op de grote tradities van de Westerse kunst. Ontelbaar de kunstenaars, die steeds maar weer hun verhalen ophingen aan uitbeeldingen van het menselijk lichaam. Sommigen – denk aan Leonardo – probeerden zelfs door te dringen tot in het lijf zelf, door het letterlijk bloot te leggen en het te ontleden, en daarbij nauwkeurig weer te geven wat ze vonden en zagen; soms het menselijk lijf aan flarden geschoten – denk aan Goya’s Desastros de la Guerra – en soms het lichaam in zijn wonderbaarlijke pracht – denk aan de plasticination-projecten van Gunther von Hagens.
Anderen gaan een stap verder: los van enige natuurgetrouwheid bouwen zij lichamelijke vormen op, die een andere manier van waarneming mogelijk maken. Denk aan de Nana-projecten van Niki de Saint Phalle die door hun übergrote schaal en maat mogelijk maken, dat je als toeschouwer het lichaam binnenloopt. De Rotterdamse kunstenaar Toine Horvers tekende een aantal jaren geleden de Latijnse namen van de onderdelen van het menselijk brein rondom op de wanden van een lifthal van het Neurologisch Instituut van de Erasmus Universiteit – een onderzoeker of student daar stapt vanuit de lift zó een geabstraheerde versie van zijn eigen hersenen binnen. Overigens maakte Horvers in de ruimte van HET PLAFOND een vergelijkbare installatie rond het menselijk oog.

Terug naar Joris Kuipers. Hij ontleedt het lichaam laag voor laag en legt het uiteen in losse fragmenten. Dat maakt het hem vervolgens mogelijk die op irrationele wijze, dat wil zeggen niet persé gebonden door hun natuurlijke, logische (volg-)orde weer bij elkaar te brengen in een verband en constellatie, die hun gevoelsmatige betekenis ‘toont’, ervaarbaar maakt.
Dat is nogal wat… Zó geformuleerd gaat dat er niet alleen van uit dat er zoiets ís als een ‘gevoelsmatige betekenis’ – dat lijkt me tamelijk plausibel – maar ook, dat dat er überhaupt slechts één zou kunnen zijn. Met name dat laatste lijkt me weinig waarschijnlijk, en dat zou ook afbreuk doen aan de mogelijke impact en het effect van Kuipers’ installatie Völlig losgelöst, die hij nu presenteert bij HET PLAFOND.

Völlig losgelöst bij HET PLAFOND

Joris Kuipers schreef over zijn project de volgende tekst:
“Bij het betreden van de ruimte van HET PLAFOND ben je letterlijk direct middenin de nieuwe installatie Völlig losgelöst. Je bent omgeven door schijnbaar zwevende formaties van organische vormen, die vanaf het plafond van de ruimte uitwaaieren langs de wanden van de ruimte en zelfs over de vloer.
Die vormen, gemaakt van depron foam, zijn geschilderd en gedruppeld in zoveel mogelijk  kleuren. De combinaties die ik hiermee maak, zien er uit als zachte explosies van opvallende zo divers mogelijke kleurcombinaties.
Enerzijds wil ik door de grote hoeveelheid kleur en haast overmatige decoratie behagen. Anderzijds onderzoek ik in dit werk het grenzeloze, het gefragmenteerde en het ongrijpbare:  een geregisseerde onbeduidendheid.
In eerste oogopslag lijkt het werk misschien niet meer dan een bonte verzameling vormen. Bij nadere bestudering vormen alle onderdelen samen een uitwaaierende en oplossende antropomorfe schedel, waar je als beschouwer middenin staat.
De titel Völlig losgelöst is ontleend aan het refrein van het liedje Major Tom (1983) van Peter Schilling. De tekst gaat over de sensatie van gewichtloosheid en het verlangen te verdwijnen in de ruimte. De gewichtloosheid van het fysieke zweven heeft binnen de context van dit werk meer een mentale betekenis. Het laten oplossen van een hoofd verwijst naar hallucineren als escapistisch verlangen en in diepere context naar het loslaten van het ego.”

De installatie Völlig losgelöst bij HET PLAFOND gaat het slotstuk vormen van een solotentoonstelling van Joris Kuipers, begin 2013 bij Galerie Jaap Sleper in Utrecht. Die tentoonstelling zal bestaan uit installaties, sculpturen en werken op papier.

Voorlopig staat u bij HET PLAFOND. Kijkt u zelf maar. Bent u al völlig lostgelöst? Of wellicht wordt u het door te kijken naar Kuipers’ werk – wat is voor ú de ‘gevoelsmatige betekenis’ van die menselijke schedel in fragmenten?

 © Guus Vreeburg, 120909 Het Plafond / Rotterdam

 

Kijk gerust naar binnen bij HET PLAFOND

HET PLAFOND kent geen vaste openingstijden, maar opent zich met een grote winkelruit naar het trottoir van de Gedempte Zalmhaven. De installatie Völlig losgelöst van Joris Kuipers is dus dag en nacht te bekijken. Schroom niet: tuur gerust door het raam naar binnen!

Programma

In de week van maandag 10 september is Joris Kuipers ter plekke bezig met de opbouw van de installatie; dat proces is via de winkelruit van HET PLAFOND zichtbaar voor voorbijgangers.
Opening: zaterdag 15 september 2012, 16-20 uur; Joris Kuipers is aanwezig, en serveert soep
Openstelling: zondag 16 september 2012, 16-20 uur
De installatie van Joris Kuipers bij HET PLAFOND is onderdeel van de programmering van 24 uur cultuur

 Joris Kuipers

1977
geboren in Nijmegen
1995-1999
Bachelor Autonome Beeldende Kunst; ArtEZ, Arnhem
2001-203
MFA Painting; Frank Mohr Instituut/Hanzehogeschool Groningen

Joris Kuipers woont en werkt in Rotterdam; website; zie ook Trendbeheer, 121022