video-compilatie; 7’11”

instagram: @janerichsen

Broodschieten

Een man schiet met een simpel-in-elkaar-gefrutselde katapult een brood af, op zichzelf. De eerste keer gaat het mis, het brood schiet zijn kop voorbij, de tweede keer is het raak! Absurd… De setting: een groezelig grasveldje naast een groot grijs vervallen gebouw. Nauwelijks vier seconden videobeeld, met bijbehorend omgevingsgeluid. That’s it.

 

 

Onbekend

Jan Erichsen. Waarschijnlijk onbekend in de Nederlandse kunstwereld, laat staan dat zijn werk hier te zien was in galeries of musea. Wél zou je zijn werk hebben kunnen bekijken via Instagram – daar staan honderden van dergelijke filmpjes (@janerichsen).

 

 

Zelf ontmoette ik hem voor het eerst afgelopen zomer, tijdens een kunstenaars-project in Noorwegen, 500 kilometer voorbij de Poolcirkel. Dat broodschieten fascineerde me: zó anders dan ‘normale’ kunst en kunstenaars. Daar en dan bedacht ik: perfect passend op DE RUIT. Vandaar deze presentatie ‘Northbound’ (naar het Noorden): een compilatie van 37 ultrakorte video’s, die Erichsen daar maakte; alles bij elkaar nauwelijks 7 minuten. Uitermate geschikt voor haastige voorbijgangers.

 

Simpel en direct

Ultrakort dus. Geen ingewikkelde verhalen of plots – enkel korte acties; geen acteurs, geen acteren – steeds enkel diezelfde man; geen kostbare camera’s , geen sweeping shots, sound of uitgekiende belichting – integendeel: gefixeerd beeld, rafelig geluid, en come sun come clouds als licht; geen betoverend-mooie interieurs, geen dure decorstukken, prachtige props of coole kostumering: er is geen stylist aan te pas gekomen – in die katapultvideo zie ik m’n eigen fiets tegen dat grijze gebouw; geen ellelange voorbereidingen, shootings of eindmontage, en geen torenhoge budgetten, laat staan budgetoverschrijdingen – alles simpel en low-tech. Toevallig zag ik Erichsen bezig met dat ‘broodschieten’, het miezerde – vandaar dat mijn fiets daar even stond.

“Is dat nou kunst?” zul je misschien vragen. Jan Erichsen vindt die vraag irrelevant: “ik maak dit als kunstenaar.” Punt.

 

Jan Erichsen

 

Jan Hakon Erichsen (1978) woont en werkt in Oslo/Noorwegen. Hij groeide op in een kunstzinnige familie: zijn grootvader heeft na zijn pensionering als docent 40 jaar geschilderd, zijn vader ingenieur, z’n moeder docent, een van zijn broers beeldend kunstenaar, de andere musicus. Zou tenminste Jan dan naar de universiteit gaan, een ‘echt’ vak leren? Zelf koos hij voor een kunstopleiding. Aanvankelijk wilde hij video’s maken, maar hij koos de afdeling beeldhouwkunst; pas na zijn afstuderen begon hij daadwerkelijk met video’s. Hij ontdekte de performancevideo’s van kunstenaars als Bruce Nauman, Chris Burden, Erwin Wurm (de ‘one minute sculptures’) en Roman Signer. Erichsen noemt zijn werk nu “sculpturally based performances in front of a camera”.

Belangrijke inspiratiebron was ook de slapstick uit de 1930’s, met acteurs als Buster ‘stone face’ Keaton, Charley Chaplin en Laurel & Hardy: absurde plots, lachen maar…

 

A white male in his forties

Kunstenaar Jan Erichsen heeft inmiddels bijna 1500 video’s gemaakt, vaak een paar per week. Je kunt er misschien bij glimlachen, maar bij Erichsen draait het om dat ‘absurde’: een man – steeds hijzelf – met een kroon van ballonnen die kapot klappen door rondzwaaiende messen; een machientje dat hem levensgrote wortelen of stokbrood in de mond propt; Erichsen met een pot verf op zijn kop; happen naar een komkommer die aan zijn pet hangt; nat worden onder een Petfles vol water die hij met een schroeftol lek prikt; een ballon in z’n kruis die hij met een pikhouweel aan z’n kop te lijf gaat; ongekookte spaghetti, onder aan z’n voorhoofd geplakt, die door hevig nee-schudden in stukken breekt; twee haken die z’n mondhoeken in een groteske grimas trekken; een stapeling simpele huis-, tuin- en keukenstoeltjes, in wankel evenwicht op een hellend vlak, die tenslotte toch omdondert. Honderden van dergelijke video’tjes.

Steeds vertrekt hij geen spier, knippert zelfs niet met z’n ogen: een stoïcijns pokerface. Steeds onmiskenbaar Erichsen zelf. Toch zijn die video’s, zegt hij, geen zelfportretten: “It’s not me myself, it’s me as a prototypical white male in his forties.”

 

 

Absurde acties

Hij lijkt met die absurde acties een loopje te nemen met zichzelf, zich kwetsbaar op te stellen: “It allows me to look at myself from new perspectives, to rethink myself, and to better understand this white male.” Dat geldt trouwens ook voor zijn props: “Ordinary household objects that you normally don’t pay attention to. I’m curious about them, about myself. Watching myself breaking the spaghetti, I’ll never again cook it thoughtlessly, nor take myself for granted.” Ballonnen, pikhouwelen, wortelen, en zichzelf: alles opnieuw bezien, met andere ogen, nooit meer gedachteloos.

Vandaar die absurdistische ondertoon, soms ook ironie, en steeds de lichtvoetige humor die in al zijn video’s terugkomt; “Don’t take yourself, don’t take things all too seriously”, lijkt Erichsen te willen zeggen. Je moet, benadrukt hij, zijn video’s niet begrijpen als metaforen, als kritische commentaren op de wankelende wereld-van-vandaag – zó interpreteerde ik ze in eerste instantie. En tóch gaan ze volgens mij over mensen-van-deze tijd, zie ik er ook mezelf in terug; en wellicht u als kijker ook uw eigen zelf: wie ben je nou eigenlijk helemaal?

 

Maar is het ‘kunst’?

Zoals gezegd, Jan Erichsen vindt het een non-vraag. In het officiële kunstcircuit van musea, galeries en subsidies, uit de monden van kunstkenners komt dat issue voortdurend aan de orde: heeft dit werk wel voldoende diepgang? Is het wel serieus genoeg, highbrow genoeg? Alleen om van te lachen? Erichsen: “Die normen zijn zo strikt en verstikkend, ik wil er niks mee te maken hebben. Ik word er boos over, en lach erom. Waar mijn werk tegenwoordig regelmatig te zien is in de officiële kunstwereld, heb ik nu ook Instagram en YouTube ontdekt als podia voor mijn werk. Da’s veel beter. Op Instagram noem ik mezelf ‘visual artist and balloon destroyer’. Take it, or leave it. Je kunt mij en mijn werk ‘liken’, of níet: simpel en direct. Ik heb daar een veel groter bereik: honderdduizenden followers, veel likes en comments. Jonge kijkers zijn veel opener, zonder vooropgezette ideeën over of het kunst is of niet. Ik kan daar m’n werk met grote regelmaat laten zien. Inderdaad honderden video’tjes, kort en krachtig. Je hoeft ze echt niet allemaal te bekijken om je interesse te wekken. Ze zijn simpel en direct. Normale kunstvideo’s duren vaak veel langer; laatst ging ik er een bekijken, die duurde 30 minuten, maar omdat ik 10 minuten te laat was kwam ik er helemaal niet meer ‘in’, en ging het aan me voorbij. Mijn korte video’tjes zijn veel beter te behappen!”

 

 

Terug naar ‘Northbound’

Zoals gezegd, een selectie uit de video’s die Jan Erichsen maakte tijdens dat kunstenaarsproject in Noorwegen. Vijf weken lang, bijna dagelijks één…

Normaliter werkt hij tegen een neutrale, witte achtergrond: een hoekje van zijn atelier – de rest is volgestouwd met de props die hij nodig heeft. In het hoge Noorden was er niets anders dan het ruige fjordenlandschap met daarin een langvervallen industriecomplex. Hier waren dat landschap, die ruïnes de backdrop voor zijn werk. Als props weer ballonnen, om z’n kop geplakt gaffertape als lifeline bij het afdalen van een immens rotsblok, windvaantjes… Maar ook allerlei dingen die hij ter plekke aantrof: brokken steen, een versleten houten trap, een stuk boomstam die een ballon verplettert, een ouwe plank waarop hij op z’n buik een hoop gravel afglijdt…

 

 

En ook veel Noorse broden, zwaar zuurdesembrood – uit de dagelijkse leftovers van een plaatselijke supermarkt, die op die manier het project sponsorde.

 

 

Broden: als projectiel voor die katapult; als bouwstenen voor een ‘muurtje’ waar hij doorheen duikt; broden als zwemband bij een plons in het ijskoude fjord – dat werkt natuurlijk niet; als kniebeschermers bij een kniesprong op een ruwhouten picknicktafel; een brood vastgeplakt op een autoband die hij van een bergje bouwafval laat rollen; een brood ingeklemd in een opgedraaid elastiek tussen houten palen dat, tijdens het afdraaien, nu zelf het water inknalt; aan elkaar gebonden broden die Erichsen van een klif af gooit; een baguette bungelt boven zijn hoofd – hij hapt ernaar vanuit een diepe kuil.

 

 

Een ‘white male in his forties’, in allerlei absurde situaties: dat geeft te denken…

 

© Guus Vreeburg/DE RUIT, 20231208