acrylverf op diverse materialen, c. 350 x 350 x 40 cm.
Tot 11 juni 2023 24/7 te zien vanaf het trottoir
Vrijdag 26 mei, 20 uur: Avond met Inge Aanstoot
Inge Aanstoot kijkt naar het verleden van Rotterdam, via portretten van markante mensen van toen. Die fascineren haar. Ze brengt hen samen in een 3D kijkdoos vol verhalen met thema’s als immigratie, ‘Noord’ en ‘Zuid’, rijk en arm, rolmodellen en genderissues, oude gebouwen en nieuwe, bombardement en Wederopbouw.
Inge Aanstoot: Geschichten
Deze monumentale installatie van Inge Aanstoot heet ‘Geschichten’, ‘geschiedenissen’ – met een ‘n’. Meervoud dus: ‘de’ geschiedenis bestaat immers niet. Er is alleen ‘het verleden’ – en verschillende verhalen daarover. Geen daarvan het ‘ware’ verhaal. Het is maar hoe je terugkijkt, en vanuit welke invalshoek. Economen, waterbouwkundigen, of sociologen vertellen ieder eigen verhalen over Rotterdam; en wij, nu, vertellen waarschijnlijk heel andere verhalen over Rotterdam-in-de-20e eeuw dan Rotterdammers in 2123 zullen doen. Geen van alle ‘het’ verhaal, maar allemaal even interessant.
Inge Aanstoot (Rotterdam, 1987) studeerde in 2009 af aan de Willem de Kooning Academie. Ze werkt vanuit haar fascinatie voor de tijd achter ons, voor plekken van toen, en voor mensen-toen-en-daar. Ze is ook geïnteresseerd in het perspectief van waaruit mensen-van-nu terugkijken. Bij DE RUIT vertelt ze – als kunstenaar – over Rotterdam: over leden van haar eigen familie, over de Maashaven, over de Veerhaven in het Scheepvaartkwartier, en over een café bij de toenmalige Wijnhaven.
Guus Vreeburg van DE RUIT is kunsthistoricus, met weer heel andere verhalen over dat café. Het zat in een sleets pand uit de 17e eeuw, hoek Wijnstraat/Vischsteeg: ‘Café J.A. Castelijns-Mientjes’ heette het. Tijdens het bombardement in mei 1940 werd het verwoest. Sinds kort staat daar studentenhotel Our Domain, dat de oude Wijnstraat doormidden knipt. Die plek fascineerde hem, en hij begon concrete gegevens te verzamelen, ‘harde’ feiten, als basis voor zíjn verhalen; als wetenschapper, zo objectief mogelijk. Heel anders dan de associatieve aanpak van Inge Aanstoot. ‘Geschichten’ bij DE RUIT is een kijkdoos: haar kijk op het verleden.
Inge Aanstoot: kijkdoos voor op straat
Schilders, ook Inge Aanstoot, werken gewoonlijk in 2D: schilderijen, plat aan de wand. Soms zijn die figuratief en minutieus realistisch, ‘net echt’; dan weer expressief, of abstract. Soms spetterend kleurig, dan weer minimaal.
Inge Aanstoot presenteert bij DE RUIT een schildering in 3D. Ze werkte op platen MDF, glas en plexiglas, van heel verschillende maat. Die hangen losjes voor en achter elkaar, als coulissen achter de etalageruiten van dit appartement, ooit gepland als winkelpand. Een drieluik van voorstellingen die je ieder afzonderlijk kunt bekijken, maar die samen een totaalbeeld vormen, als in een kijkdoos.
Inge Aanstoot schildert met grote gebaren. Bij haar geen verfijnd gepriegel. Stevige verfstreken, stevige kleuren, blijkbaar met forse penselen. Schijnbaar achteloos geborsteld, maar heel trefzeker. Op kleine schaal – kerstkaarten bijvoorbeeld, en de A4 portretjes hier – maar ook op groot formaat, zoals hier bij DE RUIT. Haar manier van schilderen past prima bij de grote maat van de buitenruimte; daar moet haar drieluik concurreren met alle mastodontische gebouwen rondom. De spiegelingen daarvan zorgen voor een extra laag in het totaalbeeld. Daarachter de ruimte binnen: boekenkast, fietsen, werkplek en trappen – ook die spelen mee. Overigens is een aantal van de kijkdoos-panelen ook aan de achterkant beschilderd – van binnenuit te zien, met ‘buiten’ als achterdoek.
Inge Aanstoot: kijken naar verhalen
Hier, op de vroegere Zalmhaven, neemt Inge Aanstoot je mee naar drie andere Rotterdamse havens: het gebied rond de 17e eeuwse Wijnhaven; hier vlakbij de Veerhaven, vanwaar sinds de 15e eeuw bootjes op en neer voeren tussen de stad Rotterdam en het dorp Katendrecht; en de Maashaven uit 1905, samen met de Rijnhaven uit 1895 centraal op ‘Zuid’. Rondom die havens vertelt ze haar verhalen over verleden en heden van Rotterdam. Thema’s als immigratie, ‘Noord’ versus Zuid’, rijk versus arm, rolmodellen en genderissues, oude gebouwen en nieuwe, bombardement en wederopbouw.
Inge Aanstoot voelt zich verwant met de stoere mannen die de Maashaven groeven: met schoppen en kruiwagens. Leendert van Dalen, de overgrootvader van Inge’s partner, liep samen met zijn maat Eliza iedere zondag vanuit Zuilichem in de Bommelerwaard met hun kruiwagen naar Rotterdam, om te ploeteren in de klei. Vrijdagavond en -nacht liepen ze terug. Eenmaal thuis rustten ze bij vrouw en kinderen, en na de zondagspreek van de dominee vertrokken ze weer. Arme sloebers. Eliza migreerde uiteindelijk met zijn gezin naar de Afrikaanderwijk.
Naast het portret van Leendert – ontleend aan een foto, hoe bijzonder destijds! – ook de kop van Lodewijk Pincoffs: type snelle jongen, schatrijk ondernemer, lid van de Gemeenteraad, en rond 1860 initiatiefnemer van de eerste havens op de linker Maasoever, ‘op’ Feyenoord. De stad moest daarvoor een Willemsbrug aanleggen: een nieuwe verbinding tussen ‘Noord’ en ‘Zuid’. Pincoffs zelf ging uiteindelijk failliet en stierf berooid, in New York.
Ook zie je Riek Bakker, stoere stedenbouwer. Als directeur Stadsontwikkeling smeedde ze rond 1985, toen de havens op Zuid te klein werden en ze hun functie verloren, de plannen voor een nieuwe Kop van Zuid en voor de Erasmusbrug. Dijk van een vrouw, in een mannenwereld.
Heel anders de legendarische ‘Aal de Dragonder’, een soldaat die bij een vechtpartij in 1710 in Rotterdam het leven liet. Tóen bleek dat hij niet man was, maar vrouw, in mannenkleren… Aaltje’s lijk werd niet begraven, maar gebruikt als studiemateriaal tijdens anatomische lessen. Haar huid geprepareerd, haar geraamte op een paardenskelet, tentoongesteld gezet als bezienswaardigheden. Sinds 1828, toen de collectie van de snijzaal in de uitverkoop ging, is Aaltje spoorloos. Vrouwen gelijkwaardig aan mannen, gender-problematiek: nog nooit van gehoord toen…
Inge Aanstoot kijkt ook naar Bertha Mientjes, van dat café. Geboren als schipperskind in een degelijk katholiek gezin, trouwde zij in 1914 met Jan Castelijns, ook katholiek en aanvankelijk ook schipper. In de zomer van 1934 namen Jan en Bertha ‘Café de Scheepvaart’ aan de Wijnstraat. Hun huwelijk bleef kinderloos: heel ongebruikelijk in hun katholieke milieu. Aldus de concrete feiten die Guus Vreeburg opdiepte. Voor zijn veronderstelling dat Bertha, naast Jan als kastelein, de zaak in de gaten hield en optrad als het uit de hand zou lopen, ontbreekt hard bewijs. Bertha: vrouw-die-wist-van-wanten – kenau of dragonder? Historici mogen eigenlijk niet speculeren…
Inge Aanstoot: Bertha in de kijkdoos
Schilder Inge Aanstoot plaatst, heel associatief, Bertha in haar rij bijzondere Rotterdamse vrouwen. Hoe Bertha er uitzag is onbekend: portretfoto’s ontbreken. Voor Inge geen probleem: ze baseerde haar portret van Bertha op een foto uit 1913, van Bertha’s oom Theo en tante Mien. Ook zij aanvankelijk ‘op’ de Rijnvaart, maar ook zij tenslotte in een café – op de Prins Hendrikkade.
Kijk ze daar staan: Mien robuust en statig, Theo als heer-in-pak, toonbeeld van wat schippers – hard werken! – ook kunnen bereiken. Het hoofd een tikje achterover: is dat trots, of hooghartigheid – of symptoom van een oogafwijking? En zoja, had ook Theo’s broer Gerard, Bertha’s vader, daar last van, of hun moeder? En Bertha zelf? Nogmaals: foto’s van háár ontbreken. Inge Aanstoot kneedde Bertha’s portret, associërend, naar die foto uit 1913; wellicht keek ze ook in een spiegel, naar haar eigen gezicht.
Dat deed ze ook bij een aantal recente schilderijen: ‘Zelfportret als Keizerin van Oostenrijk’ en ‘Zelfportret als reliekbuste’ (beide februari 2023). Zelf zegt ze: “Eigenlijk zijn mijn schilderijen ook een beetje zelfportretten: ik voel me verbonden met die mensen-van-toen, en met hun verhalen, en kijk ernaar met ogen-van-nu.” Dat geldt ook voor de portretten in haar kijkdoos bij DE RUIT. En zó hangt Bertha hier: net Inge zelf.
Guus Vreeburg, 23 april 2023
