HET PLAFOND, de tentoonstellingsruimte in het woonhuis van Guus Vreeburg en Willem Besselink, kent de gangbare drie dimensies, als een kubus. Éen zijde daarvan is van glas, zodat dat wat zich binnen afspeelt zichtbaar is voor het publiek op het trottoir buiten. Dat trottoir loopt over waar eens – nog niet zo heel lang geleden – water kabbelde: het water van de Gedempte Zalmhaven…
Daan Botlek heeft de ruimte van HET PLAFOND bevolkt met zijn figuren – 2D? 3D? Ze houden zich, zoals steeds bij Botlek, ook nu weer niet bij voorbaat aan natuurlijke begrenzingen: ze laten overal onnavolgbare sporen na…

Daan Botlek bij HET PLAFOND

Als kijker sta je bij HET PLAFOND op een verdwenen wateroppervlak. Welk water? En hoe diep? Hoe groot dus die figuur die half uit dat water omhoog steekt? Jij torent daar hoog – ook droog? – bovenuit… En hoog boven jou de voeten en benen en handen en armen van nóg een figuur – of is het dezelfde? En zie je die waterrimpelingen boven je – jij stond toch óp een wateroppervlak? Die halve figuur boven je hoofd, wadend door het water – ben je dat zélf? Maar ik stond toch buiten? Of toch binnen? Op het trottoir – of toch op het water? Of er ín?
Oog in oog met de installatie die Daan Botlek maakte voor HET PLAFOND zou je niet zeggen, dat hij van huis uit tekenaar is: uit het plafond boven je hoofd zie je de onderste helft van een monumentaal mensen-lijf – en pal daaronder, aan je voeten, steekt een mensenromp-met-hoofd uit de vloer…. Kop, schouders, armen, benen, handen, voeten – álles is zwaar en groot uitgevallen; gekneed uit witte materie, lijkt dit veel meer op klassiek beeldhouwwerk uit nobel marmer of desnoods uit gips dan op werk van een tekenaar…

Daan Botlek – illustrator?

Daan Botlek studeerde in 2004 af aan de Willem de Kooning Academie in Rotterdam bij de opleiding Illustratie. Sindsdien heeft hij vooral getekend: opdrachtwerk – om het hoofd boven water te houden – maar vooral ook veel eigen projecten: strips, CD-hoesjes, graffiti en andere street-art.
Hij ontwikkelde een eigen beeldtaal waarin hij gebruik maakt van wat tekenaars de ‘klare lijn’ noemen: zwaar aangezette donkere lijnen – vaak zwart, bij Botlek soms ook blauw – tegen een lichte achtergrond. Daarmee tekent Daan Botlek. Hij maakt die ‘klare’ lijnen niet overal even dik: vooral aan de uiteinden, of daar waar ze elkaar raken worden ze vaak iets dikker, of juist dunner en sierlijk spits. Daardoor kan zo’n ‘platte’ lijn ook volume suggereren. Met zijn klare lijnen tekent Daan Botlek figuren, vaak in een ruimtelijke situatie – ‘kamers’, waardoorheen mensachtige wezens lijken te bewegen. Soms lijken die drie-dimensionaal, nét echt’, soms ook vallen ze uiteen in tweedimensionale schillen, flarden van mens.
Daarmee sluipt ook een lichte ironie in de wereld van Daan Botlek, en in de wereld van zijn figuren. Hóe ‘klaar’ en helder  zijn lijnen op het eerste gezicht ook lijken – steeds blijkt er méér aan de hand dan je op het eerste gezicht ziet. Zijn wereld is niet éénduidig – eerder een meervoudig spiegellabyrint.

Daan Botlek – If Paradise Is Half As Nice

Schaal en maat zijn in het werk van Daan Botlek nauwelijks eenduidig. Nooit is precies te zien, hoe groot zijn figuren zijn – groter dan jijzelf, of juist kleiner? Botlek werkt zowel op klein formaat – dat van de ‘tekening’ – als op reuzegroot formaat – dat van de muurschildering. Botlek’s figuren bevolken daarom even gemakkelijk T-shirts als leegstaande gebouwen. Dat was afgelopen najaar duidelijk in Leipzig, waar Botlek samen met vier bevriende kunstenaars een maand lang werkte in een leegstaand en half vervallen fabrieksgebouw uit het begin van de vorige eeuw: metersdikke bakstenen muren, kolossale kolommen onder massieve balkenvloeren, enorme oppervlakten. Botlek’s figuren kropen in en uit ondiepe muurnissen en balanceerden hoog boven de grond op smalle richels aan de buitenkant van het gebouw. In Leipzig lijkt Botlek een nieuwe schaal, een nieuwe omgeving voor zijn werk ontdekt te hebben – zijn figuren komen oog in oog met de toeschouwers, en die staan oog in oog met Botlek’s figuren. Tekening en werkelijkheid lijken in elkaar over te lopen. Illusie en illusionistische effecten spelen een hoofdrol: is iets ‘plat’ of ‘ruimtelijk’, zijn vlakken ‘massief’ of ‘transparant’, waar is ‘onder’ en wat is ‘boven’, wat links en wat rechts en zijn die wel steeds hetzelfde? wat is ‘binnen’ en wát ‘buiten’, waar houdt ‘tekening’ op en begint ‘de echte wereld’? En wat doet dat alles met jouw eigen ervaring als kijker – als toeschouwer – als figurant: voor je het weet word je zélf opgezogen door Botlek’s wereld.

Daan Botlek & HET PLAFOND

Dat alles was de directe aanleiding om Daan Botlek uit te nodigen, speciaal voor HET PLAFOND een werk te maken – niet alleen aan het plafond zelf, maar ook over de wanden en desnoods over de vloer. Daan nam de uitdaging aan.In de voorbereidende gesprekken van de afgelopen maanden ging het in eerste instantie over de grote traditie van de illusionistische plafondschilderingen uit de Barok. In de kerk van Sant’Ignazio in Rome bijvoorbeeld lijkt boven je hoofd niet eens een plafond aanwezig, maar kijk je als het ware zó de hemel in. De schilders uit die periode waren echte meesters in vernuftige perspectivische constructies. Ze konden perfect via tweedimensionaal schilderwerk volumes en driedimensionaliteit suggereren. Ook schrokken ze er niet voor terug dat te combineren met daadwerkelijk driedimensionale elementen. Je kunt dan echt niet meer zien in hoeverre een engel bóven je geschilderd is, dan wel ook half uit stuc gemodelleerd. Trompe l’oeuil heet dat – je oog wordt bedrogen – en ook met je verstand kun je er niet bij – letterlijk noch figuurlijk.
Zulke plafonds worden vandaag de dag nauwelijks nog gemaakt – alhoewel…: kunstenaar Arno Coenen lijkt in de Markthal die aan de Blaak in aanbouw is, dat kunstje nóg eens te gaan flikken… Coenen strooit allerlei groenten, fruit en ander lekkers over je uit, vanaf het gewelf boven je hoofd tot langs de wanden van de hal. Dwars daardoorhéén kun je de stad zien, onder andere de Laurenskerk… Fysiek gezien is het beeld zo plat als een dubbeltje: een mega-grote Photoshop-collage op plaatmateriaal.
De verbluffende effecten van illusionisme en trompe l’oeuil komen tegenwoordig ook terug in TV-commercials, zoals recent die voor KNAB. Daan Botlek wees daarna op een clip voor Honda, waar mensen over diepe ravijnen lijken te springen, en auto’s dwars door ‘muren’ en andere obstakels rijden.

Voor zijn project voor HET PLAFOND wilde Daan Botlek niet enkel tekenen: net als in de Barok wilde hij tweedimensionale elementen combineren met driedimensionale – dat had hij nog nooit gedaan… Op díe manier wilde hij de ruimte te lijf, en met name de maat en schaal ervan. “Hoe zou je het vinden als ik mijn figuren gedeeltelijk teken, en gedeeltelijk 3D maak?” Dat leek een spannende optie! Maar hoe ga je dat daadwerkelijk doen, als je tot nu toe enkel 2D getekend hebt? En: hoe maak je dat dan vast, zodanig dat het niet naar beneden valt? En: hoe kun je tekenen op het beton van plafonds en wanden en vloeren, en desnoods op het glas van de vensterwand? Uiteindelijk koos Daan Botlek voor styrofoam (piepschuim) en gekleurd tape als materialen; Daan’s plafond werd niet een tekening aangevuld met 3D elementen – díe spelen uiteindelijk de hoofdrol, en worden aangevuld met tapeningen, die tot over de wanden vloeien.
In onze gesprekken ging het óók over de bijzondere locatie van HET PLAFOND: niet ‘aan’, of ‘in’, maar ‘óp’ de ‘Gedempte Zalmhaven’. Maar weinig mensen realiseren zich dat hier, waar nu plantsoen, rijweg en trottoir liggen tot begin jaren ‘90 het water stroomde van de Zalmhaven. Onderlangs het grote witte gebouw aan de overkant – ooit het hoofdkantoor van NedLloyd… kun je nog de bolders zien waaraan vroeger Rijnaken konden afmeren. De haven werd gedempt toen de Erasmusbrug gebouwd ging worden – de oprit daarvan kwam dwars over de toegang tot de voormalige haven, ongeveer waar nu de ingang van de parkeergarage ligt… Op het trottoir, voor HET PLAFOND, sta je dus letterlijk op waar ooit water kabbelde – hoe diep onder je voeten lag dat wateroppervlak? Als je het vloerluik achter de voordeur optilt, zie je een meter onder je zand – was dát dan het niveau van het water? En: hoe diep dááronder lag dan de bodem van de haven? En trouwens: waar het water van de Zalmhaven in directe verbinding stond met de Maas, was er hier dus ook verschil tussen eb en vloed, en dus ook gevaar voor overstroming – hoe hóóg zou het water ooit gekomen zijn, bijvoorbeeld tijdens de Watersnood van 1953: de Zalmhaven lag buitendijks… Maar da’s allemaal lang geleden en voorbij… Of niet?
Daarmee ontstond langzaamaan een motto – ontleend aan de Zuiderzeeballade van Sylvain Poons – voor de installatie die Daan Botlek voor HET PLAFOND gemaakt heeft: híer is het water / waar is de haven?

Daan Botlek – CV

1977  
geboren, pal tegenover ‘de Botlek’
1999-2004   
bachelor Illustratie; Willem de Kooning Academie, Rotterdam
2014
If Paradise Is Half As Nice, 2; Galerie Frank Taal, Rotterdam (t/m 14 februari 2014)

Daan Botlek woont en werkt in Rotterdam; website

Op zaterdag 8 maart 2014 ’s avonds tussen 20 en 02 uur was de installatie van Daan Botlek bij HET PLAFOND onderdeel van de Rotterdamse Museumnacht 2014 – Sporen
Daan Botlek was tijdens de Museumnacht aanwezig bij HET PLAFOND. Hij was bezig, verdere tapeningen aan te brengen, als sporen in het water.