de installatie All Cloudy is ook zichtbaar tijdens de Rotterdamse Museumnacht op zaterdag 9 maart 2013

All Cloudy bij HET PLAFOND

In haar installatie All Cloudy daagt Lena Paschen je uit tot kijken, heel goed kijken. Kijken naar wolken, om precies te zijn. Je zou natuurlijk gewoon omhoog kunnen kijken, naar de wolken daar – maar wanneer doe je dat nu eigenlijk, neem je daar rustig de tijd voor?
Lena Paschen associeert wolken – of liever nog: het rustig kijken naar de wolken – met rust, en met vrijheid, en uiteindelijk met wat ze noemt ‘de openbaring’: de gedachten die ontstaan in die weidse ruimte van dat ‘kijken’.
De grote vensterruit van HET PLAFOND is gedeeltelijk afgedekt met wazig-witte wolkenpatronen. Grote kans dat de wolken in de lucht weerspiegelen in dat glas. Er is een opening in uitgespaard, waardoorheen je naar binnen kunt kijken. Kijk maar! Binnen zijn bewegende wolken te zien, geprojecteerd op een cirkelvormig beeldvlak halverwege het plafond.
Neem de tijd, kijk rustig en geconcentreerd – en stel je open voor de openbaring van nieuwe gedachten. Schroom niet: tuur gerust door het raam naar binnen! En kijk vooral ook naar de hemel boven je – naar de wolken die daar op dit moment langsdrijven…

Kom kijken bij HET PLAFOND

Kijk eens omhoog, naar het plafond boven je, en naar de ruimte daar vlak onder… Zien er maar saai uit, hè? Met die ‘ruimte boven je hoofd’ moet toch veel meer mogelijk zijn! Om die mogelijkheden te verkennen en die te presenteren nodigt HET PLAFOND in Rotterdam regelmatig beeldend kunstenaars uit om ter plekke beeldende projecten te realiseren. Ze ontwikkelen en bouwen dus een speciaal werk voor aan, of direct onder, het plafond van HET PLAFOND – dat is 3,5 meter hoog. Dit keer is het de beurt aan Lena Paschen met haar installatie All Cloudy.

HET PLAFOND kent geen vaste openingstijden, maar opent zich met een grote winkelruit naar het trottoir van de Gedempte Zalmhaven. De installatie All Cloudy van Lena Paschen is doorlopend te bekijken – ‘s avonds als het donker is komt haar werk het best tot zijn recht.

Lena Paschen

Beeldend kunstenaar Lena Paschen (1985) studeerde deze zomer af in Utrecht. Een van haar examenprojecten was een keukentrapje – of liever: het was de schaduw van een keukentrapje, en nog preciezer gezegd: het was een schildering van die schaduw – heel lichtgrijze verf op een lichte stuc wand… Een bijna-niet zichtbaar beeld, ongrijpbaar in ieder geval, maar een waar ik minutenlang van stilstond. Recent zag ik nóg een werk van haar, onderdeel van haar solotentoonstelling ‘The Shape Of Air’: een witte wand, met daarop een parabool-vormige lichtvlek van een spot daarboven – bij geconcentreerd kijken bleken in dat licht woorden te staan (witte verf op die witte wand) subtiel glanzend in die parabool, en daardoor ook gekaderd: een nauwelijks leesbare tekst over ‘de hemel’.
Duidelijk is, dat Paschen een kunstenaar is van het kleine, subtiele gebaar – bijzonder, in onze tijd van heftigheid en schreeuwend beeld. Zelf zegt ze er dit over:
“Mijn werk concentreert zich op de perceptie van tijd en plaats. De idee van de perceptie van de toeschouwer en de aandacht die hij besteedt tijdens het waarnemen zijn belangrijke elementen die ik onderzoek en op een subtiele manier probeer uit te lokken bij de toeschouwer. In de installaties die ik maak streef ik ernaar om het bewustzijn te wekken voor een specifiek moment en voor de ruimte waarin de toeschouwer zich bevindt.
[…]
Door middel van mijn installaties wil ik […] de toeschouwer een kans bieden om het gewone opnieuw waar te nemen en zijn waarneming en observatie van de omgeving ondervragen. Ik onderzoek verschillende mogelijkheden om deze elementen op een nieuwe manier te presenteren door ze bijvoorbeeld in een specifieke context te plaatsen en/of door het spelen met contrasten, spanningen en verwachtingen. Ik werk meestal vanuit een idee/het concept maar betrek ook de gegeven ruimte in het werk.”
Daarom ook is Lena Paschen geïnteresseerd in wolken – die spelen een hoofdrol in haar installatie bij HET PLAFOND: All Cloudy.

Clouds

Wolken… Sinds eeuwen hebben ze ons mensen geïntrigeerd en prikkelen ze onze verbeeldingskracht op allerlei manieren. In de 17e eeuwse Hollandse landschapschilderkunst – bijvoorbeeld bij Jacob van Ruysdael – staan de immense wolkenluchten waarschijnlijk symbool voor de álbesturende hand van God, bóven al het aards-menselijke. Voor de Britse kunstenaar Alexander Cozens was de hemel met zijn wolken enkel een eindeloos variërend palet van inspirerende vormen, waarmee hij zich kon bevrijden uit classicistische vormvoorschriften.
Vanaf de 18e eeuw kwam er ook een meer wetenschappelijke belangstelling. Johann Wolfgang von Goethe – dichter én wetenschapper – vermoedde tijdens zijn tocht over de Alpen in de wolken omheen de bergtoppen de ‘kraamkamer’ van allerlei meteorologische fenomenen. Ook de schilder John Constable was begin 19e eeuw gefascineerd door wolkenformaties: hij heeft er eindeloos veel snelle olieverfschetsen van gemaakt, die hij voorzag van zo nauwkeurig mogelijke beschrijvingen van de weersgesteldheid van dat moment. Constable gebruikte daarbij termen als ‘cirrus’ en ‘cumulus’ uit het toen net nieuwe classificatiesysteem van Luke Howard uit 1802, dat ook moderne meteorologen nog steeds gebruiken. Wetenschappers van onze eigen tijd hebben weer een heel andere belangstelling: technisch natuurkundige Harm Jonker van de TU Delft bijvoorbeeld wil vooral weten hoe wolken nu eigenlijk ‘werken’, hóe precies hun eindeloos complexe vormen ontstaan. Berndnaut Smilde – hij is beeldend kunstenaar – gaat zelfs zover dat hij in zijn atelier daadwerkelijke wolken ‘construeert’ – die natuurlijk, net als echte wolken – weinig vormvast zijn, en vergankelijk in ruimte en tijd…
De Impressionsten werden juist door die vergankelijkheid en ongrijpbaarheid van wolken geïnspreerd. Componist Claude Debussy probeerde juist dat te verklanken in zijn toongedicht Nuages (1899); alleen al aan de tempoaanduidingen die hij daarbij gaf Modéré – Un peu animé – Tempo I – Plus lent – Encore plus lent is af te lezen dat hij vooral geïntrigeerd was door het majesteitelijk trage verglijden van wolken, en de muziek zelf maakt hoorbaar hoe teer en fragiel ze er kunnen uitzien en dat je ze met je oog eigenlijk nauwelijks kunt omvatten…
Díe aspecten van wolken komen ook terug bij beeldend kunstenaar Toine Horvers. Hij probeert de veranderlijke verschijningsvorm van wolken letterlijk te beschrijven en komt door die schrijfsels in lagen over elkaar heen te zetten tot nieuwe beelden ervan; hij gebruikt de term clouds – vanwege hun gelaagdheid en openheid, hun fuzzyness – ook als aanduiding van zijn compositorisch principe van veel van zijn installaties en performances. Horvers is overigens wars van enige symbolische duiding, ook die van wolken…
Dat bestaat overigens nog wél. Zo publiceerde Octavio Paz – dichter en diplomaat – in 1985 zijn reflecties op eigentijdse geschiedenis onder de titel Tiempo nublado – letterlijk: ‘bewolkte tijd’ of ‘bewolkt weer’, maar in het Nederlands vertaald als Wolkenvelden: die term in het weerbericht voorspelt meestal niet veel goeds…
Recent zag ik de expositie Tussen de lucht van kunstenaar Carlo, 38-hoog in de Rotterdamse Wall Gallery op 38-hoog – bijna letterlijk ‘in de wolken’; in zijn prachtige schilderijtjes en tekeningen probeert Carlo ons het sublieme te laten ervaren – daarmee zijn we in zekere zin weer terug bij het ontstijgen aan het aardse-ál te menselijke. En Lena Paschen?

Lena Paschen: “Den Blick gen Himmel”

“Wolken staan voor mij symbool voor de rust die je neemt om je ogen omhoog, naar de hemel te richten. Ik associeer de hemel niet met weersvoorspellingen, maar ik zie de hemel als de ultieme vrije vlakte. Op het moment dat je de tijd neemt om naar de wolken te kijken ben je meestal in een moment van reflectie en staren beland, en begint geleidelijk ‘onthaasting’.
In vroege leefgemeenschappen stonden wolken ook voor openbaring: een godheid die op het punt staat zich te openbaren bijvoorbeeld. De associaties van wolken en onweer met duisterheid, somberheid en depressies bestonden toen nog niet.
Heel bekend is natuurlijk het spreekwoord van iemand ‘met zijn hoofd in de wolken’. Dit wordt geassocieerd met verliefdheid, naïviteit en zelfs wereldvreemdheid. Dat ‘zich openbaren van ‘iets’ (een godheid)’ associeer ik met: gedachten hebben. De hemel openbaart zich in je gedachten, hij levert je nieuwe blikrichtingen, hij laat je wijds denken en beperkt je niet. Een nieuwe vorm kan ontstaan, zowel figuurlijk als in een wolkenvorm, als ook letterlijk in het gedachtenproces dat je dan ondergaat.”

Lena Paschen: All Cloudy bij HET PLAFOND

Ook nu weer is Paschen’s strategie er een van subtiliteit, en de middelen die ze daarbij inzet al even minimaal.
De afgelopen maanden filmde ze wolkenluchten en de subtiele veranderingen daarin. Die opnamen mixte ze in lagen over elkaar heen. Eerder dit jaar projecteerde ze het videobeeld dat zo ontstaat op een wand – als een traag-bewegend wolkenschilderij. Jammer eigenlijk: je staat ervóór, je kunt er naar toe lopen – en dat brengt die wolken binnen handbereik: het ontneemt ze hun ruimte…
Omwille van de weidse onmetelijkheid van de wolken, en hun onaanraakbaarheid zet Paschen nu bij Het Plafond een cirkelvormig doek in, halverwege het plafond van de ruimte.
Paschen: “De keuze voor de cirkel ontstond door de symboliek van een cirkel, maar het was ook een esthetische afweging.
Doordat de cirkel geen begin en geen einde heeft staat hij symbool voor het niets, de leegte, oneindigheid en tegelijkertijd voor absolute vrijheid. Universeel staat hij daarom óók bekend als rustpunt van de ziel en is hij ook het zinnebeeld van de Eeuwigheid. Hij wordt in verband gebracht met harmonie, volkomenheid, de maan en de zon, en met godheden; daarom zijn vele culturen gefascineerd door de cirkel.”
Dat cirkelvormige beeldvlak boven je hoofd heeft ze – alweer heel subtiel – beschilderd met vlek-achtige patronen van wolken. Dat is dus eigenlijk ook een soort schilderij, maar dan een waar je niet dichtbij kunt komen. Tegelijkertijd is het ook een projectie-doek. De geschilderde, nauwelijks zichtbare patronen daarop versmelten met die uit het veel-lagige videobeeld met zijn trage bewegingen.
Dergelijke patronen komen ook terug op het glas van de winkelruit van HET PLAFOND. Op dat glas weerspiegelen wellicht ook de echte wolken in de lucht. Paschen heeft in háár wolken een opening uitgespaard. Daardoorheen turend zie je bínnen dat cirkelvormige beeldvlak met daarop de Paschen’s geprojecteerde wolkenbeelden. Wijds en ongrijpbaar. Onwerelds onaanraakbaar. Ontgrenzend, onbepaalbaar.

Neem de tijd, kijk rustig en geconcentreerd – en stel je open voor de openbaring van nieuwe gedachten.

Lena Paschen

1985     
geboren in Pforzheim/BRD als ‘Nanna Magdalena Zarah Felicitas Paschen’
2007-2009     
Bachelor of Illustration, Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU)
2011         
Konstfack – University College of Arts, Crafts & Design, Stockholm
2009-2012     
Bachelor of Fine Art, Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU)

Lena Paschen woont en werkt in Rotterdam; website