New York artists – namen verbeeld: een polyperspectivisch reisverslag

De presentatie van André Smits bij Het Plafond was onderdeel van route Centrum 1 van de Language & Art Gallery Tour (7 t/m 13 juni 2015) ttv Poetry International 2015

Van 2 april t/m 2 juni 2015 verbleef kunstenaar André Smits in New York. Vertrokken met slechts twee afspraken op zak, heeft hij daar uiteindelijk bijna 130 kunstenaars bezocht, en ze in hun ateliers gefotografeerd.
André Smits maakt voor het plafond van Het Plafond een grote schildering. Hij noemt het een “polyperspectivisch reisverslag” van zijn rondzwervingen door New York City. Te zien zijn de namen van de kunstenaars die hij ontmoette, en zijn routes door de Big Apple – uitgewerkt tot een stevig beeld in zwart en wit. Graffiti-achtig haast. Zelf spreekt hij over een Hometattoo. Een leesbare plafondschildering dus! Probeer Smits op zijn reis door New York te volgen!

André Smits: artist in the world

Pas vijf dagen vóór zijn opening bij HET PLAFOND is André Smits terug in Rotterdam. Komen terugvliegen vanuit New York, waarheen hij twee maanden geleden vertrok. Pal voor die reis was hij hier, onder het plafond van HET PLAFOND. “Leuk om hier een project te doen! Nee, wat het gaat worden, weet ik nog niet. Een verslag van m’n reis waarschijnlijk. We’ll keep in touch!”
En wég was hij. Artist In The World – zó noemt André Smits zichzelf.
Hij is voortdurend onderweg, on the road. Híer in Nederland, thuis, is hij nauwelijks. Hij reist de hele wereld rond. Steeds op zoek naar andere kunstenaars en andere mensen uit het wereldwijde universum van de kunsten. Hij fotografeert hen op hun eigen werkplek. Hij fotografeert niet hun gezichten, maakt dus geen portretten in conventionele zin. Hij fotografeert hen altijd op de rug gezien, in hun atelier, hun galerie, hun museum.
Smits is daarmee begonnen in 2008. Hij woonde toen nog in Rotterdam, in een gastatelier bij Stichting Kunst & Complex aan de Keileweg. Stefan Gross, ook in Kunst & Complex, stond model – met zijn rug naar Smits’ camera. Op die foto zie je eigenlijk meer het atelier, en de werken daarin, dan de kunstenaar zelf. Het gaat duidelijk niet om hém; Smits lijkt vooral geïnteresseerd in diens werkomgeving. Sindsdien heeft Smits honderden, zo niet langzamerhand duizenden van dergelijke foto’s gemaakt. Aanvankelijk van collega’s hier in Rotterdam en omgeving, later door heel Nederland en tenslotte over de hele wereld.
Op die foto’s is de grote diversiteit zichtbaar van wat kunstenaars onder hun atelier verstaan: hoe ze het inrichten en gebruiken. Verder volgen al die foto’s min of meer eenzelfde stramien. Er is over al die jaren niet een duidelijke ontwikkeling zichtbaar in al die beelden. Ze worden niet steeds ‘beter’, of ‘mooier’. Dáár lijkt het Smits niet om te doen. De foto’s zijn ook niet het meest essentiële aan Smits’ kunstenaarschap. Centraal daarin lijkt dat hij, om die foto’s te kunnen maken, constant moet reizen. Reizen zélf als kunstwerk dus, met die foto’s als aanleiding voor, én als getuigen van de etappes van dat reizen. Onderweg richt hij ook – vaak heel tijdelijke – tentoonstellingen in van zijn foto’s en reisdagboek-tekeningen. Tijdens de opening van zulke exposities komen natuurlijk weer mensen samen. Ook dat samenbrengen is deel van het kunstenaarschap van André Smits. Zijn website Artist In The World heeft als ondertitel Never Ending Art Trip: Smits beschouwt al die reizen blijkbaar als één enkele ‘trip’!

André Smits: reizen en reeksen

Van origine is Smits jongen van het platteland – hij groeide op in het Land van Maas en Waal: weidse vlakten en vergezichten. Op de academie in Breda studeerde hij Vrije Grafische Technieken. Tekenen kon hij  al van jongs af aan. Niet, dat tekeningen maken, of grafiek, of fotograferen, ooit doel op zich was of is…
Karakteristiek is de wandeltocht die Smits, nog student, maakte langs het Halve Zolenlijntje – ooit een spoorlijntje langs inmiddels verdwenen schoenfabrieken van de Langstraat tussen Den Bosch en Lage Zwaluwe. Om de 50 meter maakte hij een foto, ál die kilometers lang. Niet omdat er dan weer iets moois of interessants te zien zou zijn, maar gewoon: omdat Smits het van tevoren zo bedacht had. Dan is strikt uitvoeren van dat plan belangrijker dan wat het uiteindelijk oplevert (en toch, zelf jongen-van-de-Langstraat, zou ik stiekem die foto’s best wel eens willen zien…).
Later startte André Smits de reeks 339 schilderijen. Weer een concept: een kunstenaar zou bij  leven ongeveer zoveel werken kunnen maken. Smits startte die reeks met nummer 339; elk volgend project telt verder af, naar uiteindelijk nul… Het schiet nog niet erg hard op: het voorlopig laatste project heeft nummer 299. De werken uit die reeks kunnen heel uiteenlopend van vorm zijn: schilderijen, tekeningen, muurschilderingen of projecten in de openbare ruimte. Gemeen hebben ze een graffiti-achtige beeldtaal, en felle kleuren.
Een van de projecten in die reeks is Beuk 3 uit 2010, op een vergeten plekje aan de Essenburgsingel in Rotterdam. Smits maakte het in opdracht van, en in samenwerking met bewoners daar. Een felgekleurd, verticaal object, opgebouwd uit gladde vormen die doen denken aan boomstronken of bloemkelken; ze worden op zithoogte bijeengehouden door een horizontale schijf – in dezelfde felle kleuren en gladde vormentaal. Daarmee past het bij de andere afleveringen van de reeks 339 schilderijen.

André Smits: huisje in Hoek

Ondertussen, in 2008, was Smits dus begonnen met de foto’s-van-kunstenaars-op-de-rug-gezien-in-hun-ateliers. Vanuit de Keileweg steeds vaker onderweg, de hele wereld door. Dat leidde in 2012 tot de beslissing, Rotterdam helemaal de rug toe te keren. Sindsdien heeft André Smits een huisje in Hoek, een gat op het platteland van Zeeuws-Vlaanderen. Dat is zijn pied à terre voor wanneer hij weer even terug in Nederland is. Hij heeft het antikraak in gebruik – het kan zó maar voorbij zijn… In dat huisje staan zijn weinige bezittingen, onder andere tientallen gesigneerde kunstenaarsboeken. Ze zitten permanent in afsluitbare kunststof kratten – steeds klaar voor verhuizing, of wanneer onverhoopt onheil zou uitbreken. Meubilering is spaarzaam: het hoogst noodzakelijke. Niets is permanent – alles tijdelijk. Desniettemin een uniek interieur. Onlangs was NRC-fotograaf Thijs Wolzak op bezoek voor zijn serie over bijzondere huizen. Alle wanden van alle kamers – dat zijn er niet veel – heeft Smits van plint tot plafond versierd met grote tekeningen in stevig, cartoonachtig zwart-en-wit. Eigenlijk is het één doorlopende tekening, over alle wanden heen. Die is de weerslag van zijn ontmoetingen met kunstenaars en van hun onderlinge netwerken – en dus: weerslag van Smits’ reizen van de afgelopen jaren.
Omdat Smits er zo vaak ‘niet ís’, maar hij natuurlijk toch contact wil houden, houdt hij contact via diverse websites, blogs en de social media. Op zijn FaceBook-pagina kun je volgen wat hij van dag tot dag doet, waar hij is. Op zijn website houdt hij nauwkeurig en systematisch bij, per jaar en dag geordend, wíe hij wanneer precies gefotografeerd heeft. Die lijst is op zichzelf al visueel boeiend… Ook kun je via die website de ‘artist in the world’ ondersteunen met een maandelijkse donatie – in ruil waarvoor je multiples krijgt toegestuurd. Daarmee lijkt ook de onvermijdelijke vraag ‘waar hij het toch allemaal van dóet?’ deels beantwoord. Van onze steun, en verder door sober en dapper te leven – met dat ‘reizen’ als enige luxe.

André Smits: leven on the road

Als Artist In The World maakt André Smits een oneindige reis langs ateliers, kunstenaarsinitiatieven, galeries, musea en kunstverzamelingen op het gebied van beeldende kunst, dans, muziek, architectuur, mode en vormgeving. Onderweg fotografeert hij  mensen, op de rug gezien in hun werkruimte, hun atelier
Opmerkelijk: zelf heeft Smits geen atelier in eigenlijke zin. Zijn ‘atelier’ is ‘onderweg zijn’. Onophoudelijk en eindeloos. Obsessief bijna. Los en ongebonden. Niet aan plaats of plek gebonden. En, anders dan vroeger, niet eens gebonden aan een vooropgezet plan. Hij zíet wel. Luister ter plekke naar tips. En laat zich leiden.
André heeft me wel eens verteld, dat-ie, eenmaal bij een kunstenaar in diens atelier, daar vaak al binnen een half uur weer weg is… “Even prikken en doorvliegen”, noemt hij dat. Kennismaken, positie kiezen over en weer, misschien nog iets met kader, licht en scherptediepte, dan afdrukken, wellicht nog wat napraten – en dan weer onderweg. Óp naar een volgende plek, een nieuwe ontmoeting. “Misschien kun je ook dáár langs, en als je daar dan toch bent kun je wellicht meteen óók…”. Zo, stel ik me voor, leidt het één – niet:  tot ‘het’ ander – maar tot vele ‘andere’: steeds andere artists of the world, andere ontmoetingen, andere plekken, andere ervaringen.
André Smits laat zich dus leiden door wat hij en route tegenkomt. Nooit routine, steeds improvisatie. Organisch groeiende netwerken. Jaloersmakend haast – ál dat steeds maar andere, in plaats van steeds hetzelfde ritme, dezelfde dreun, conforme contacten…
Je moet het natuurlijk wél willen, en kúnnen, zo’n manier van leven. Zonder één vast centrum, maar eerder ‘polycentrisch’. Zonder houvast aan haard & huis. Zonder veel vast & zeker, anders dan jij zelf, je ‘zelf’. Dat eist moed en kracht, en zelfvertrouwen. Hoe velen hebben dat,  hoe weinigen maar? It takes guts… André Smits heeft dat blijkbaar, en geniet ervan. Steeds een nieuw perspectief in het leven. ‘Polyperspectivisch’, zou dat kunnen heten.

André Smits bij HET PLAFOND: polyperspectivisch reisverslag

“We’ll keep in touch!” – beloofde Smits voor hij begin april naar New York vertrok. Eind mei hadden we uitgebreid mail-contact over wat hij, een paar dagen later terug in Rotterdam, bij Het Plafond zou gaan maken:
“Wat schilderingen betreft doe ik altijd ongeveer hetzelfde. Het verhaal van de reis. Het netwerk van kunstenaars dat ontstaat. De verbindingen tussen mensen. In dit geval dus twee maanden New York. Vertrokken met twee afspraken in mijn agenda. Uiteindelijk 120 ontmoetingen, een expositie in Issyra Gallery (met Jan Henderikse) en een publicatie in het magazine van Purepropaganda.org.
Verder heb je gelijk. Om een ‘polyperspectivische’ situatie te veroorzaken is het beter dat ik het bij jullie iets anders aanpak.
Boven mijn hoofd schilderen lijkt me geen pretje. Ik denk dat ik het ter plekke, meer als collage, ga componeren. In het rond, als grote turbulente werveling. Wat het hier in New York ook is.”
“Had een weekend vrij gepland, maar is weer niet gelukt. Heb nog een paar mooie afspraken in het vooruitzicht. Zo meteen die schoenen toch maar weer aan en in de A-train naar Manhattan.
Eerst Leah Singer (fotografe, vrouw van Lee Ranaldo, Sonic Youth) en daarna Jan Meissner (fotografe, vrouw van de geweldige beeldhouwer Richard Nonas) .
Morgen als uitsmijter een mooie introductie via de chief assistant van Jeff Koons naar Russell Connor, die ooit met Nam June Paik samenwerkte en ‘a former education director at the Whitney’ was. Met Jeff wil het nog niet helemaal lukken. Maar ik heb veel geduld en ben nog wel even onderweg…
Het is hier prachtig zomerweer trouwens. Strak blauwe lucht.”
“Onderweg. Net Leah gefotografeerd. Mooi geworden. En een heel leuk gesprek in de lobby van het gebouw, waarbij vervolgens een soort buurtbijeenkomst ontstond, nou ja buurt. Wolkenkrabber bijeenkomst, lower Manhattan tenslotte, om de hoek van World Trade Center. Mooie gesprekken over going to the gym, holidays, welke kleur je het beste je haar kunt verven…”

Pas op de ochtend nadat ik dit schrijf, komt André voor het eerst hier werken. Benieuwd om te zien wat hij gaat maken. De namen van al die kunstenaars in New York – sommigen ken ik, de meesten niet. Hun onderlinge relaties. En André’s routes. Dat alles wordt beeld. Hopelijk kijk ook jij er geboeid naar!

© Guus Vreeburg / HET PLAFOND, 150606

André Smits
André Smits woont en werkt, vanuit Hoek/Zeeuws-Vlaanderen, over heel de wereld.
www.artistintheworld.com
www.dredd.nl
Facebook André Smits

Lezen
Michiel Morel (2015). Oog in oog met André Smits, Artist in the World. webblog ‘In het hoofd van Michiel Morel’, 18 maart 2015